فسفر خاک و جذب آن توسط گیاه

فسفر در خاک

فسفر در خاک تقریبا به صورت ارتوفسفات یافت می شود، و به دو صورت آلی و معدنی موجود دارد. بخش معدنی آن به صورت فسفات کلسیم در خاکهای آهکی و فسفات آهن و یا فسفات آلومینیوم در خاکهای اسیدی و سایر فلزات همراه است.

این عنصر در آب حلالیت پایینی دارد و بخشی از فسفر جذب سطحی کلوئیدهای خاک شده که در تعادل با فسفر محلول خاک است.
فسفاتهای که جذب سطحی ذرات خاک شده، تحت تاثیر پارامترهای چون دمای خاک، اسیدیته ، مواد آلی و نوع و اندازه ذرات خاک است.
در خاکهای که ماده آلی زیادی دارند، یا خاکهای شنی، بخش کمتری از فسفر را به صورت جذب سطحی نگه می‌دارند.
مقدار فسفر در خاکهای مختلف متفاوت است در خاک‌های زراعی و تحت کشت بدلیل افزایش مصرف کودهای فسفره، مقدار فسفر در لایه های سطحی بیشتر از اعماق است.

ترکیبات فسفر، برعکس عنصر ازت، معمولا در خاک پایدار بوده و نسبت به آبشویی مقاوم هستند. از آنجا که فسفر بیشتر در ذرات ریز خاک وجود دارد، تلفات فسفر با فرسایش، بیشتر از آبشویی است.

نقش فسفر در گیاه
فسفر بعد از ازت دومین عنصر ضروری برای گیاه محسوب می شود.
این عنصر در بسیاری از فعالیت های بیوشیمیایی گیاه نقش دارد.
فسفر در ساختار ATP و ADP بعنوان انتقال دهنده های انرژی ، ساختار کو آنزیم ها NAD و NADP، اسیدهای نوکلئیک RNA و DNA، فسفولیپیدها در ساختار سلولی، فتوسنتز و تنفس سلولی نقش اساسی دارد و یک عنصر مهم در فرآیندهای حیاتی گیاه محسوب می شود.

عوامل مهم در جذب فسفر توسط گیاه

ممکن است خاکها از نظر فسفر غنی باشند و کمبودی از نظر این عنصر وجود نداشته باشد، اما در بسیاری موارد علائم کمبود فسفر در گیاه مشاهده شود.
سوال این است که آیا همه این فسفر قادر است توسط گیاه جذب شود؟
جذب فسفر بوسیله گیاه تحت تاثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

محیط ریشه
تحرک فسفر در خاک بسیار کم است و عمدتا از طریق پخشیدگی جذب ریشه گیاه می شود و از مکانیسم جذب فعال پیروی می کند.
فراهمی این عنصر برای گیاه توسط فرایند تماس ریشه ای صورت می گیرد. بنابراین هر چقدر گسترش ریشه و سطح جذب آن (تارهای کشنده) بیشتر باشد فسفر به همان نسبت بیشتر جذب می شود.

استفاده از کودهای ازتی، باعث تکثیر و رشد ریشه و افزایش سطح موثر در فرایند جذب فسفر گردیده.

تاثیر واکنش یا اسیدیته خاک
مناسبترین pH برای حداکثر قابلیت جذب فسفات در محدوده ۶-۷ است. بنابراین هر عاملی که سبب افزایش یا کاهش خاک pH شود، روی جذب فسفر تاثیر گذار است.

ماده آلی
وجود مواد آلی در خاک، سبب تجزیه میکروبی شده که با افزایش تولید دی اکسید کربن و اسید کربنیک همراه است، که قادر است برخی کانی های خاک را تجزیه کرده، همچنین با ایجاد شرایط اسیدی بر روی انحلال فسفر و جذب آن موثر است.
برخی بر این باورند که پوسیدگی ماده آلی باعث تولید هوموس و اسید هیومیک شده که با تشکیل کمپلکس فسفو هیومیک سهولت جذب آن توسط گیاه افزایش می یابد.

تهویه و دمای خاک
با کاهش دمای خاک جذب فسفر کمتر از حد معمول است و در شرایطی که رطوبت خاک زیاد است و شرایط تهویه نامناسب و ضعیف می باشد تنفس ریشه گیاه با کمبود اکسیژن مختل شده و فرایند جذب با کندی و کاهش همراه است.

یون کلسیم
در خاکهای آهکی هرچقدر فعالیت یون کلسیم و مقدار و اندازه ذرات کربنات کلسیم بیشتر باشد مقدار فسفر محلول در خاک کم است
و قابلیت جذب فسفر کاهش می یابد.

کمبود فسفر در گیاه
نشان های کمبود فسفر در برگ های پایینی گیاه پدیدار می شود .
در کمبود این عنصر، برگها کوتاه و باریک شده و رنگ برگها سبز تیره مایل به بنفش می شود.
رشد ریشه و تولید ساقه های جانبی کاهش می یابد.
میزان تولید بذر و میوه کم شده و رشد اندام های زایشی و عملکرد محصول، بشدت تحت تاثیر قرار می گیرد.

در استفاده از کودهای فسفره توجه به شرایط خاک برای بالا بردن حداکثر جذب این عنصر، توسط گیاه امری ضروری است.